جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاین رساله با هدف شناخت چگونگی نقش اسماء الهی در عالم تکوین، شناخت ماهیت و نحوه‌ی وجود اسماء الهی در هستی، شناسایی نحوه‌ی نقش و تأثیر اسماء جمالیه و جلالیه در هدایت و ضلالت مخلوقات و نیز پی بردن به چگونگی نقش اسماء و صفات الهی در رسیدن انسان به مقام خلیفه اللهی آن هم از دیدگاه دو دانشمند فلسفه و عرفان اسلامی یعنی صدرالمتألهین و علامه طباطبایی (رحمت الله علیهما) نگاشته شده است. روش نگارش پایان‌نامه توصیفی- اسنادی و به صورت تحلیل محتوا می‌باشد.از دیدگاه این دو شخصیت اسماء الهی در حقیقت محمولات عقلی و کمالات وجودی‌اند و صرف لفظ نیستند و دارای ویژگی‌هایی هم‌چون بساطت، لاحدی، احسن بودن و عینیت با ذات می‌باشند و لذا وسیله‌ی کسب شناخت و معرفت به سوی خداوند متعال هستند. اسماء الله اولین مخلوق باری تعالی و واسطه‌ی فیض در عالم هستی‌اند.از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی صراط مستقیم راه توحید و راه هدایت و دربرگیرنده‌ی همه‌ی اسماء الهی می‌باشد و خدای تعالی است که با اسماء و صفات جمالیه و جلالیه‌ی خویش مخلوقات را به سوی حق راهنمایی و هدایت می‌کند. هر دو شخصیت با تکیه بر عینیت صفات الهی تقابل و تضاد آن‌ها را نفی کرده و معتقد به عمومیت و شمول برخی ازاسماء نسبت به بعضی دیگر می-باشند. برخی از اسماء الهی که نحوه‌ی هدایت از طریق آن اسماء در این رساله از دیدگاه ملاصدرا و علامه شرح داده شده «رب» و «رحمان ورحیم» و «ضارّ» هستند که به نوبه‌ی خود نسبت به بعضی از اسماء دیگر دارای عمومیت می‌باشند.تعلیم اسماء الهی توسط خداوند به انسان و آفرینش او به گونه‌ای که ظرفیت مظهریت جامع آن اسماء را در سایه‌ی محبت و اطاعت خداوند متعال به دست می‌آورد، از دیدگاه این دو فیلسوف علت حقیقی رسیدن او به مقام خلیفه اللهی است و کامل‌ترین انسان و مظهر اسم اعظم خداوند حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) است که تجلی تام و تمام اسماء الهی در هستی می‌باشد.

شناخت انسان پایه و اساس علوم انسانی است؛ به همین دلیل داشتن شناخت درست از انسان، می‌تواند علوم انسانی را تبدیل به راه سعادت نماید و دست‌یابی به شناخت کامل از انسان تنها در سایه‌سار آموزه‌های وحیانی امکان‌پذیر است. در میان علوم انسانی، علم تربیت (تعلیم و تربیت) به دلیل گستر? آن در تمام حیطه‌های انسانی، بیش از سایر علوم اهمیت دارد و اگر این علم، به معنای واقعی کلمه، انسانی نباشد، تأثیر آن در تمام جنبه‌های زندگی انسان آشکار خواهد بود. هدف از نگارش این رساله این است که با ایجاد شناخت نسبتاً دقیقی از انسان، علم تربیت را به معنای واقعی کلمه دارای دو وصف «انسانی» و «اسلامی» نماید.تعریف انسان و شناخت فصل مقوّم انسانیت، به عنوان عامل نگهدارند? انسان در محدود? انسانیت، نخستین مبنای انسان‌شناختی علوم انسانی است. آموزه‌های قرآن کریم (و عترت علیهم‌السلام) اولاً به انسان در والاترین مراتب انسانیت و هنگام سقوط به پست‌ترین مراتب حیوانیت و پست‌تر از آن، به عنوان یک «جنبده» نگریسته و «جنبندگی» را «جنس» قرار داده است. ثانیاً «عقل» را به عنوان فصل مقوم انسانیت معرفی نموده که عدم آن، موجب خروج از محدود? انسانیت به محدود? حیوانیت و پایین‌تر از آن است. ثالثاً «عقل» را به معنای متداول عُرفی یا همانند مکاتب راسیونالسیتی تعریف ننموده است؛ بلکه بر اساس آموزه‌های قرآن کریم عقل از قوای ملکوتی وجود انسان می‌باشد که مهمترین کارکرد آن شناخت حق و باطل و تحریک آدمی به سوی حق و اجتناب از باطل است.»پس از تعریف انسان، پاسخ به این سوال که: «انسان باید به چه جایگاهی برسد؟» مبنای دیگر تربیت است. در آموزه‌های قرآن و عترت، متناسب با ابعاد وجودی انسان، سه غایت برای انسان معرفی شده است: 1ـ رسیدن به مقام عبودیت حقّ در مقام عمل، 2ـ شناخت اسماء و صفات خداوند در مقام علم و 3ـ تحقق اسماء و صفات الهی در وجود انسان.پس از شناخت تعریف انسان و غایت آفرینش او، باید به این سوال پاسخ داده شود که: برای آن‌که انسان در محدود? انسانیت باقی بماند، باید در چه فضایی قرار داشته باشد؟ آیا باید در فضای جبر قرار داشته باشد یا در فضای تفویض یا در فضایی دیگر؟ قرآن و عترت چنین پاسخ می‌دهند: انسان نه می‌تواند در فضای جبر مسیر کمال را طی کند و نه در فضای تفویض؛ بلکه باید در فضایی بین این دو قرار داشته باشد. از طرف دیگر، آزادی انسان محدود به آزادی‌های طبیعی نیست؛ بلکه انسان می‌تواند تمام بندهای نامرئی را نیز از پای خویش بازنماید و به سوی خلیفه‌اللهی پرواز نماید.با شناخت ویژگی‌های مذکور، این سوال نیز به وجود می‌آید که: «آیا خداوند برای آنکه انسان را در محدود? انسانیّت نگه بدارد و به غایت خلقتش برساند، زمینه‌هایی در وجود او قرار داده است؟» پاسخ آموزه‌های قرآن و عترت به این سوال مثبت است. ساختار انسان به گونه‌ای آفریده شده که اگر موانعی وجود نداشته باشد، راه کمال خویش را می‌پیماید و این «فطرت» همان زمینه‌ای است که خداوند در وجود انسان تعبیه نموده است. خداوند به وسیل? «فطرت» زمین? تمام اقسام تربیت را در وجود انسان قرار داده است.متناسب با نوع مطالب این رساله، منابع اصلی نگارش این اثر، در سای? قرآن، منابع تفسیری و حدیثی ـ که دیدگاه آموزه‌های قرآن و عترت را تبیین نمایند ـ می‌باشد. در کنار منابع تفسیری و حدیثی، منابع موجود در تربیت اسلامی که به نوعی به برخی از مسائل مندرج در این اثر اشاره داشته‌اند. ضمناً آثار چهار تن از متکلمان مشهور شیعه ـ شیخ مفید، علامه حلی، لاهیجی و آیت‌الله سبحانی ـ در سایه آموزه‌های قرآن کریم مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

در این پژوهش محقق با مطرح ساختن موضوع "چگونگی بررسی تطبیقی مفاهیم مطرح شده در خطبه غدیر با آیات قرآن کریم"و با استفادهاز روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و از نوع مطالعه ی کتابخانه ای، با جامعه تحلیلی شامل تمام منابع مربوط به موضوع پژوهش و نمونه تحلیلی که محقق به لحاظ بضاعت علمی و نیز موقعیتی به آن دسترسی داشته و بیشترین استفاده را در این پژوهش از آنها داشته به تبیین سوالات پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته و بر اساس تحلیل و تبیین داده های پژوهش، به ارائه ی پاسخی مناسب برای سوال های پژوهشی اقدام نموده، از جمله به بررسی مفاهیم توحید وحمد و ثنای الهی، نبوت و اطاعت از ایشان ، معاد و قیامت ، امامت و ولایت ، نماز و زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، متقین و منافقین ،حج و عمره، تفسیر و تدبر قرآن پرداخته، که در بررسی ادبیات تحقیق با مقایسه خطبه غدیر با آیات قرآن کریمبه مواردی دست یافته که عبارتند از: 1- صفات ایجابی و سلبی خداوند و صفات خداوند در رابطه با جهان و انسان .2 – جایگاه پیامبر ، وظیفه پیامبر و وظیفه نسبت به پیامبر .3- عذاب دشمنان غدیر ،پاداش دوستان غدیر ، ویژگی های دشمنان و دوستان غدیر .4-معرفی مقام امامت و ولایت حضرت علی (ع)،دستورات الهی درباره ولایت،دوستان و دشمنان امامت و ولایت ، مقابله با دشمنان امامت و ولایت 5-نماز را بپا دارید، زکات را بپردازید،.6- غیر قابل تغییر بودن حلال و حرام و عمل نمودن به آن طبق امر و نهی رسول خدا،به کار نیک امر کنید و از منکرات نهی نمایید هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی شود مگر با امام معصوم.7- علم در امام متقین، سفارش به تقوا، کمی متقین.کثرت منافقین،صفات منافقین،لعنت منافقین مانند اصحاب سبت . 8- حج ازشعائرالله است.دستور برپایی حج،منفعت برای حج گذاران،عدم تضییع پاداش نیکوکاران،توبه وآمرزش گناهان 9- یک موضوع قرآنی به صورت کلی تفسیر شده ، سوره هایی که به طور کامل تفسیر شده ، آیاتی که به صراحت تفسیر شده، آیاتی که به صورت اقتباس یا استشهاد بیان شده . به طور کل رابطه تنگاتنگ خطبه با قرآن کاملاً مشهود می باشد .

پایان‌نامه از دو بخش صفات حق‌تعالی و کلام حق‌تعالی که جمعا مشتمل بر دوازده فصل می‌باشد تشکیل شده است . در فصل اول معنای لغوی و اصطلاحی صفت و سپس فرق بین ذرات ، صفت و اسم حق‌تعالی مطرح گردید. در فصل دوم و سوم و چهارم بترتیب اقسام صفات از دیدگاه متکلمین و فلاسفه و عرفاء بطور مفصل بیان شده. در فصل پنجم نظرات فرق مختلف در عقیده به اسماء و صفات الهی بیان گردید و بعد از ابطال عقیده نافین اسماء و مثبتین صفات و مثبتین اسماء، دلایل نقلی و عقلی در اثبات حقانیت فرقه سوم یعنی مثبتین اسماء و صفات ذکر گردید. البته فرقه اخیر به سه شعبه تقسیم می‌شود: عده‌ای قایل به نیابت ذات از صفات و عده‌ای به زیادت صفات از ذات و گروهی عقیده به عینیت صفات با ذات دارند. در فصل ششم و هفتم بترتیب دلایل قایلین به نیابت ذات از صفات و زیادت از ذات مطرح و سپس ابطال گردید و منشاء اشتباه آنها روشن و واضح گردید. بالاخره در آخرین فصل از بخش اول دلایل عقلی و نقلی در اثبات عینیت ذات و صفات حق‌تعالی بیان گردید. که با اثبات آن، آفریدگار جهان بذاته جامع جمیع صفات کمالیه خواهد بود و در اتصاف به آنها نیازی به غیز و بیگانه نیست و وحدانیت و بساطت ذات حق‌تعالی محفوظ می‌ماند. در بخش دوم صفت کلام الهی مورد بررسی قرار گرفته است . در اولین فصل از بخش دوم دلایلی بر متخلق بودن حق‌تعالی به صفت تکلم بیان گردید. در فصل دوم چگونگی کلام حق‌تعالی از دیدگاه نقل و بطور مفصل مورد بررسی قرار گرفت . در فصل سوم حدوث و قدم کلام حق‌تعالی از نظر قرآن و حدیث و همچنین دلایل عقلی پیرامون آن مورد نقد و بررسی قرار گرفته و قول حق بیان گردید. در خاتمه این بخش بحث حدوث و قدم قرآن کریم با توجه به ارتباط آن با بحث کلام الهی مطرح گردید و با عنایت به دیدگاه ائمه اطهار (ع) در این زمینه قول حق به رشته تحریر در آمد.

چکیده:با توجه به اینکه انسان از سویی دارای جلوه هایی از فضیلت و کرامت و از سویی دیگر دارای خصلت های نکوهیدهمی باشد.اورا اساسا از سایر موجودات متمایز کرده است . آنچه به نظر می رسد این واقعیت است که اگر بخواهد به حد رشد و تعالی برسد، بایدبتواند صفات ارزشمند و فضیلت های بالقوه خود را قدر دانسته وآنها را به بالفعل برساند. و در جهت رسیدن به سرمنزل مقصود (قرب الهی) از رذایل اخلاقی و صفاتی که بستر مناسب برای بیراه رفتن اوست، دست بردارد .لذا با بررسی انجام گرفته از بین ملاک و شاخصه های تعالی انسان به نظر میرسداز ملاک های بسیار مهم در به ظهور رساندن صفات و ویژگی های بالقوه یک انسان، دو ملاکتربیت و تزکیه براساس قرآن وتوفیق الهی، در این زمینه بسیار مهم می باشند.در واقع انسان زمانی می تواند خود را شایسته و مورد نظر خداوند تبارک وتعالی بداند که در پرتو تربیت قرآنی از توفیق و هدایت خاص الهی بهره مند شده باشد .در این راستا بر اساس دو شاخصه عمده ای که بیان شد مهمترین مصادیق زنان و مردان را که در قرآن به عنوان انسان های متعالی مطرح گردیده اند ،بیان گردید، تا روشن شود با چهویژگی هایی از منظر قرآن آنها به توفیق الهیو تربیت ظلّ معارف قرآنی دست یافته اند.

بحث عدل و رحمت الهی و مباحث پیرامون آن از اهمیت و جایگاه والاییدر معارف الهی برخوردار است ودر اثبات و تبیین بسیاری از مسائل الهیات تاثیر اساسی دارد. شبهات زیادی پیرامون عدل و رحمت الهی مطرح شده است که در در مقابل متکلمین و فلاسفه پاسخ هایی برای آن مطرح نموده اند. از جمله شبهات مسئله جبر و اختیار و قضاو قدر است. در این مسائل پرسشهایی مطرح است از جمله اینکه آیا انسان آزاد است یا مجبور؟ آیا انسان در سرنوشت خود نقشی دارد یا نه؟ یکی دیگر از شبهات مربوط به عدل و رحمت الهی وجود شر است که با بعضی از صفات خداوند از جمله عدل، توحید و رحمت منافات دارد. که در این رساله به آن پاسخ داده شده است. وجود جهنم و هر نوع کیفر در آخرت پرسش هایی را به همراه داشته است. که در این رساله تحت عنوان احباط، تکفیر و عذاب اخروی مطرح است. از جمله پرسش ها عدم تناسب کیفر های اخروی با اعمال انسان است؟ همچنین از آنجا که خداوند از گناه برخی از گناهکاران به واسطه شفاعت بندگان مقدسش می گذرد برخی وجود شفاعت را منافی عدل الهی دانسته اند. با تحلیل و بررسی این مباحث و پاسخ به آنها مساله عدل الهی تبیین شده است.

مسئله اثبات خدا از مسائل مهم و دغدغه برانگیز در زندگی انسان است. در طول قرون و اعصار تلاش‌های بسیاری برای اثبات یا نفی وجود خداوند شده است. متفکران غربی و شرقی براهین متعددی برای این منظور اقامه کرده‌اند. برهانی که ما در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می‌دهیم یکی از براهین اثبات وجود خدا در کلام اسلامی است؛ این برهان که برهان حدوث نام دارد، شیوه متکلمان در اثبات وجود خداست و هدف از اقامه این برهان اثبات حدوث زمانی عالم و به‌تبع آن اثبات محدِثی قدیم برای عالم است؛ از آن‌جا که در نظر ایشان ملاک نیاز به علت، حدوث زمانی است و همین مبنا سرچشمه تمام اشکالات وارد بر این برهان می‌باشد.ما در این پژوهش بعد از بیان پیشینه برهان حدوث و جایگاه آن در آثار متکلمان و فیلسوفان تقریر‌های مختلف برهان حدوث را که در آثار متکلمانی چون قاضی عبدالجبار، غزالی، فاضل مقداد و ابن میثم بحرانی و فیلسوف نامی قرن یازدهم یعنی ملاصدرا بود را، تشریح کردیم. اولین تقریر این برهان که مبتنی بر حدوث اعراض است بیانش به این صورت است که در همه اجسام امور حادثی چون حرکت و سکون وجود دارد این امور نه منفک از جسم‌اند و نه مقدم بر آن،وقتی جسم منفک از حوادث و مقدم بر آن‌ها نباشد، مانند آن‌ها حادث خواهد بود؛ پس با ثبوت حدوث اجسام و اعراض نیازمندی آن به محدِث روشن می‌شود. دومین تقریر، مبتنی بر حادث ومتناهی بودن اجسام است؛ بیان این تقریر به این صورت است که اجسام از حرکت و سکون خالی نیستند، حرکت و سکون حادثند؛ زیرا ما تعاقب را در همه اجسام مشاهده می‌کنیم، هر چیزی خالی از حوادث نباشد، حادث و متناهی است؛ بنابراین با ثبوت حدوث عالم، نیاز آن به محدِث روشن می‌شود و این محدِث به دلیل ابطال تسلسل باید محدِثی قدیم باشد. تقریر سوم که مبتنی بر عدم تلازم قدیم وحادث می‌باشد بیانش به این صورت است که عالم حادث است چون جسم می‌باشد، اجسام منفک از حرکت و سکون که –حادثند - نیستند و هر چیزی که از حوادث منفک نیست، ضرورتاً حادث است و موثر این حوادث خداوند متعال است. تقریر چهارم که مبتنی بر حدوث و امکان اجسام، بیانش به این صورت است که عالم حادث است و هر حادثی ممکن است و هر ممکنی دارای موثر است. حال این موثر اگر ممکن باشد نیازمند موثر دیگر خواهد بود که اگر تا بی‌نهایت پیش برود به تسلسل می‌انجامد. بنابراین برای اجتناب از تسلسل باید به واجب‌الوجود منتهی شود. پنجمین تقریر مبتنی بر بداهت نیازمندی حادث به محدِث است که از دیدگاه حکمای متأخر مطرح می‌شود و نهایتاً تقریر ششم که مبتنی بر حرکت جوهری است به این صورت است که عالم حادث زمانی است و در هر «آن» ما و دنیا نو می‌شویم. هر حادثی نیازمند محدِث است پس عالم نیازمند محدِث است، پس بر اساس حرکت جوهری کل عالم ماده در حال حدوث است و این حرکت ذاتی نیازمند محرکی است که این محرک باید غیر متحرک باشد و چون این محرک نمی‌تواند واجد قوه تغیر باشد از این رو آن محرک از سنخ عالم ماده نیست، بلکه غیر مادی می‌باشد. بر هرکدام از تقریرهای ذکر شده نقد‌هایی وارد کردیم و سپس اشکالات مشترک‌ تقریرهای برهان حدوث را بررسی کردیم و در باب نافذ بودن یا نبودن این اشکالات به قضاوت نشستیم. به‌عنوان مثال یکی از اشکالاتی که بر تقریر‌های برهان حدوث وارد است، اشکال غیر کافی بودن این برهان برای اثبات واجب‌الوجوداست به این معنی که این برهان بدون استفاده از برهان امکان و وجوب قادر به اثبات ذات واجب تعالی نیست. به‌ دلیل این‌که محدِث اشیای طبیعی می‌تواند یک موجود مجرد و در عین حال امری ممکن و محتاج باشد، بنابراین تا زمانی که از برهان امکان وجوب کمک گرفته نشود استدلال به واقعیتی که در ذات خود بی‌نیاز از غیر باشد، نمی‌رسد. این اشکال بر غالب تقریر‌ها وارد است زیرا هیچ‌کدام از تقریر‌‌ها نتوانستند خداوند را به عنوان واجب‌الوجود اثبات کنند. در نهایت با ارزیابی تقریر‌های برهان حدوث، تقریر ملاصدر به‌دلیل قوّت مقدماتش به‌عنوانتقریری ارجح انتخاب شد.

چکیدهبیانات حضرت علی (ع) در نهج البلاغه ، سرشار از دلایل روشن، منطقی و بدیهی در خصوص مسائل گوناگون برای هدایت مردم به سوی حقایق می‌باشد. در زمینه‌های موضوعات کلامی نیز از این دلایل در نهج البلاغه به وفور یافت می‌شود که در این رساله از آن‌ها با نام «برهان» یاد شده است و هدف از این تحقیق، گردآوری و مقایسه‌ی آن‌ براهین با براهین مشابه در کتاب‌های کشف‌ المراد و شوارق الالهام است و روشی که با استفاده از آن تحقیق صورت گرفته،‌ توصیفی اسنادی با تکیه بر تحلیل محتوا می‌باشد.براهین نهج البلاغه به سه دسته قابل تقسیم‌بندی اند: 1- براهین مربوط به خدا و اوصاف او 2- براهین مربوط به بحث امامت و خلافت 3- براهین مربوط به معاد و دیگر مسائل.بررسی این براهین و دلالت‌های منطقی آن‌ها به اضافه‌ی نظریاتی که از آن‌ها به دست می‌آید، در فصل یک این رساله نگاشته شده است. فصل دوم اختصاص دارد به براهین و دلایلی که دو متکلم بزرگ شیعه (علامه حلی و عبدالرزاق لاهیجی) در دو کتاب (کشف المراد و شوارق الالهام)، در زمینه‌ی موضوعات کلامی مرتبط با براهین به دست آمده از نهج‌ البلاغه، ذکر کرده‌اند.در فصل سوم، به مقایسه‌ی بین این دو نوع براهین پرداخته شده است: مبانی، خاستگاه‌ها و جایگاه‌ استدلال‌های امام علی (ع) در نهج البلاغه و دو متکلم شیعی در کتاب‌های مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه ای که به دست آمده است این است که هر چند هدف هر دو نوع استدلال یکی است ولی هر کدام با توجه به مخاطبان و شرایط محیطی که در آن مطرح شده‌اند، شکل‌ها و خصوصیات مربوط به خود را دارند: استدلال‌های نهج البلاغه بیشتر محسوس و ملموس بوده و با اندک توجهی از طرف مخاطب، وی را به مقصد مورد‌نظر می‌رساند،در حالیکه دلایل دو کتاب مذکور، بیشتر رنگ عقلی- فلسفی داشته و مقدمات علمی و فکری مخصوص به خود را طلب می‌کنند. واژگان کلیدی: برهان،کلام، نهج البلاغه، کشف المراد، شوارق الالهام،صفات الهی،امامت،معاد.

با توجه به اینکه چینش آیات و کلمات در قرآن کریم به اتفاق علما توقیفی می باشد، در این پروژه به بررسی اسماء و صفات الهی و علت گزینش هر صفت در انتهای آیات پرداخته شده است. در ابتدا بعد از مفهوم شناسی و پرداختن به تعاریف و اصطلاحات مربوطه، راههای کشف و پی بردن به ارتباط میان کلمات و جملات آیه و نیز آیه مورد نظر با آیات قبل و بعد خود بررسی شده است که از جمله این موارد می توان به سیاق و تقدّم و تاخّر اشاره نمود. در این زمینه سیاق از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا هر گوینده یا نویسنده ای با ترکیب کلمات و عبارات و جملات در کنار هم، مقصودی را اراده می کند که با در نظر گرفتن مجموع آنها می توان به معنایی که اراده نموده دست یافت.در فصل دوم به شرح و بررسی اسماء و صفاتی پرداخته می شود که در انتهای آیات سوره بقره ذکر شده اند. برای اینکار از کتب معتبر بهره گرفته شده و جهت جمع بندی و تحلیل نظرات سعی شده از آیات و روایات و ادعیه معصومین علیهم السلام استفاده گردد، که مشخص شد هر صفت دارای بار معنایی خاصی است. بعد از بیان مقدمات بحث، در فصل انتهایی که قسمت اصلی پایان نامه می باشد، با کمک آنچه در فصول قبل نتیجه گیری شد به بررسی نحوه ارتباط اسماء و صفات آخر آیات با مضمون آیه و در برخی موارد با آیات قبل و بعد بررسی و مشخص شد که اوصاف پایانی آیات، پیوند ناگسستی با محتوای آیات داشته و اغلب بیانگر تعلیل یا تاکید مفهوم آیه است.این مجموعه تاییدی بر اعجاز به گزینی واژگان بوده و بیان کننده گزینش حکیمانه و دقیق تمام کلمات و عبارات و حتی اسماء و صفات الهی است که در انتهای آیات به تناسب محتوای آیه ذکر شده است. همچنین تقدم و تاخر صفات زوج خود امری حساب شده است که از حکمت الهی سرچشمه گرفته که تعویض یا جابجایی هر صفت سبب ایجاد خلل در معنا و مقصود آیات خواهد بود.

توحید و خداشناسی اصل اساسی در بعثت تمام انبیاء، و محور تمام تعالیم قرآن است، معارف الهی، عبادات، معاملات، روابط سیاسی، اجتماعی و به طور کلیهر اصلی در قرآن به مسیله توحیدبرمی‌گردد، و چون توحید را تحلیل کنیم همه این تفاصیل حاصل می‌شود. معارف توحیدی در نهج البلاغه نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در واقع به خاطر عجین بودن و آمیختگی قرآن با روح و جان حضرت علی(ع)، آیات بسیاری از قرآن‌کریم در سخنان ایشان تجلی یافته است. این تجلی، هم به لحاظ ظاهری هم به لحاظ محتوایی صورت گرفته‌ است.بر اساس قرآن و نهج البلاغه راههای شناخت خدا با توجه امکانات شناختی که خدا در اختیار بشر قرار داده، متعدد است، یکی از این راهها، راه فطرت است. در بسیاری از آیات قرآن‌ مانند آیات فطرت، میثاق، تذکره و نسیان و در فرازهای متعدد نهج البلاغه مانند«لِیسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ یذَکِّرُوهُمْ مَنْسِی نِعْمَتِهِ» به فطری بودن خداشناسی تصریح شده است.راه دیگر، راه عقلی-حسی، یا راه توجه به خلقت و آثار است، آیات فراوانی از قرآن کریم و فرازهایی از سخنان حضرت علی(ع) با اشاره به آثار صنع الهی، در عالم تکوین، از جمله آسمان، زمین، گیاهان، خلقت انسان و.. به اثبات خدای متعال پرداخته شده است. راه دیگر، راه عقلی- فلسفی است. آیات متعددی از قرآن کریم و فرازهایی از نهج البلاغه از طریق یک سری استدلالات عقلی، مانند حدوث، وابستگی و تغییرات عالم، و نفی این صفات از خدا، به اثبات واجب الوجود می‌پردازد. اگر چه در قرآن و نهج البلاغه بر امکان شناخت خدای متعال تأکید شده است، امّا شناخت کنه ذات و صفات خدا نه تنها امکان پذیر نیست بلکه اساساً چنین شناختی ممتنع است. در نهج البلاغه و قرآن دلیل عدم ادراک کنه ذات و صفات الهی با اشاره به ویژ‌گی‌ها و صفات خداوند، و محدودیت انسان بیان شده است.